buddhacarita
bhagavatprasūtirnāma
prathamaḥ
sargaḥ
aikṣvāka
ikṣvākusamaprabhāvaḥ
śākyeṣvaśakyeṣu
viśuddhavṛttaḥ।
priyaḥ
śaraccandra
iva
prajānāṃ
śuddhodano
nāma
babhūva
rājā॥1॥
tasyendrakalpasya
babhūva
patnī
dīptyā
narendrasya
samaprabhāvā।
padmeva
lakṣmīḥ
pṛthivīva
dhīrā
māyeti
nāmnānupameva
māyā॥2॥
sārdha
tayāsau
vijahāra
rājā
nācintayadvaiśravaṇasya
lakṣmīm।
tataśca
vidheva
samādhiyuktā
garbha
dadhe
pāpavivarjitā
sā॥3॥
prāggarbhadhānnānmanujendrapatnī
sitaṃ
dadarśa
dviparājamekam।
svapne
viśantaṃ
vapurātmanaḥ
sā
na
tannimittaṃ
samavāpa
tāpam॥4॥
sā
tasya
devapratimasya
devī
garbheṇa
vaṃśaśriyamudvahantī।
śramaṃ
na
lebhe
na
śucaṃ
na
māyāṃ
gantuṃ
vanaṃ
sā
nibhṛtaṃ
cakāṅkṣa॥5॥
sā
lumbinī
nāma
vanāntabhūmiṃ
citradrūmāṃ
caitrarathābhirāmām।
dhyānānukūlāṃ
vijanāmiyeṣa
tasyāṃ
nivāsāya
nṛpaṃ
babhāṣe॥6॥
āryāśayāṃ
tāṃ
pravaṇāṃ
ca
dharme
vijñāya
kautūhalaharṣapūrṇaḥ।
śivāt
purād
bhūmipatirjagāma
tatprītaye
nāpi
vihārahetoḥ॥7॥
tasminvane
śrīmati
rājapatnī
prasūtikālaṃ
samavekṣamāṇā।
śayyāṃ
vitānopahitāṃ
prapede
nārīsahasrairabhinandyamānā॥8॥
tataḥ
prasannaśca
babhūva
puṣya-
stasyāśca
devyā
vratasaṃskṛtāyāḥ।
pārśvātsuto
lokahitāya
jajñe
nirvedanaṃ
caiva
nirāmayaṃ
ca॥9॥
ūroryathaurvasya
pṛthośca
hastā-
nmāndhāturindrapratimasya
mūrdhnaḥ।
kakṣīvataścaiva
bhujāṃsadeśā-
ttathāvidhaṃ
tasya
babhūva
janma॥10॥
krameṇa
garbhādabhiniḥsṛtaḥ
san
babhau
cyutaḥ
khādiva
yonyajātaḥ।
kalpeṣvanekeṣu
ca
bhāvitātmā
yaḥ
saṃprajānansuṣuve
na
mūḍhaḥ॥11॥
dīptyā
ca
dhairyeṇa
ca
yo
rarāja
bālo
ravibhūmimivāvatīrṇaḥ।
tathātidīpto'pi
nirīkṣyamāṇo
jahāra
cakṣūṃṣi
yathā
śaśāṅkaḥ॥12॥
sa
hi
svagātraprabhayojjvalantyā
dīpaprabhāṃ
bhāskaravanmumoṣa।
mahārhajāmbūnadacāruvarṇo
vidyotayāmāsa
diśaśca
sarvāḥ॥13॥
anākulānyubjasamudgatāni
niṣpeṣavadvyāyatavikramāṇi।
tathaiva
dhīrāṇi
padāni
sapta
saptarṣitārāsadṛśo
jagāma॥14॥
bodhāya
jāto'smi
jagaddhitārtha-
mantyā
bhavotpattiriyaṃ
mameti।
caturdiśaṃ
siṃhagatirvilokya
vāṇī
ca
bhavyārthakarīmuvāca॥15॥
khātprasrūte
candramarīciśubhre
dve
vāridhāre
śiśiroṣṇavīrye।
śarīrasaṃsparśasukhāntarāya
nipetaturmūrdhani
tasya
saumye॥16॥
śrīmadvitāne
kanakojjvalāṅge
vaiḍūryapāde
śayane
śayānam।
yadgauravātkāñcanapadmahastā
yakṣādhipāḥ
saṃparivārya
tasthuḥ॥17॥
adṛśyabhāvāśca
divaukasaḥ
khe
yasya
prabhāvātpraṇataiḥ
śīrobhiḥ।
ādhārayan
pāṇḍaramātapatraṃ
bodhāya
jepuḥ
paramāśiṣaśca॥18॥
mahoragā
dharmaviśeṣatarṣād
buddheṣvatīteṣu
kṛtādhikārāḥ।
yamavyajan
bhaktiviśiṣṭanetrā
mandārapuṣpaiḥ
samavākiraṃśca॥19॥
tathāgatotpādaguṇena
tuṣṭāḥ
śuddhādhivāsāśca
viśuddhasattvāḥ।
devā
nanandurvigate'pi
rāge
magnasya
duḥkhe
jagato
hitāya॥20॥
yasya
prasūtau
girirājakīlā
vātāhatā
nauriva
bhūścacāla।
sacandanā
cotpalapadmagarbhā
papāta
vṛṣṭirgaganādanabhrāt॥21॥
vātā
vavuḥ
sparśasukhā
manojñā
divyāni
vāsāṃsyavapātayantaḥ।
sūryaḥ
sa
evābhyadhikaṃ
cakāśe
jajvāla
saumyārciranīrito'gniḥ॥22॥
prāguttare
cāvasathapradeśe
kūpaḥ
svayaṃ
prādurabhūtsitāmbuḥ
antaḥpurāṇyāgatavismayāni
yasmin
kriyāstīrtha
iva
pracakruḥ॥23॥
dharmārthibhirbhūtagaṇaiśca
divyai-
staddarśanārtha
vanamāpupūre।
kautūhalenaiva
ca
pādapebhyaḥ
puṣpāṇyakāle'pyavapātayadbhiḥ॥24॥
bhūtairasaumyaiḥ
parityaktahiṃsai-
rnākāri
pīḍā
svagaṇe
pare
vā।
loke
hi
sarvāśca
vinā
prayāsaṃ
rujo
narāṇāṃ
śamayāṃbabhūvuḥ॥25॥
kalaṃ
praṇeduḥ
mṛgapakṣiṇaśca
śāntāmbuvāhāḥ
sarito
babhūvuḥ।
diśaḥ
prasedurvimale
nirabhre
vihāyase
dundubhayo
nineduḥ॥26॥
lokasya
mokṣāya
gurau
prasūte
śamaṃ
prapede
jagadavyavastham।
prāpyeva
nāthaṃ
khalu
nītimantam
eko
na
māro
mudamāpa
loke॥27॥
divyādbhutaṃ
janma
nirīkṣya
tasya
dhīro'pi
rājā
bahukṣobhametaḥ।
snehādasau
bhītipramodajanye
dve
vāridhāre
mumuce
narendraḥ॥28॥
amānuṣī
tasya
niśamya
śaktiṃ
mātā
prakṛtyā
karuṇārdracittā।
prītā
ca
bhītā
ca
babhūva
devī
śītoṣṇamiśreva
jalasya
dhārā॥29॥
nirīkṣamāṇā
bhayahetumeva
dhyātuṃ
na
śekuḥ
vanitāḥ
pravṛddhāḥ।
pūtāśca
tā
maṅgalakarma
cakruḥ
śivaṃ
yayācuḥ
śiśave
suraughān॥30॥
viprāśca
khyātāḥ
śrutaśīlavāgbhiḥ
śrutvā
nimittāni
vicārya
samyak।
mukhaiḥ
praphullaiścakitaiśca
dīptaiḥ।
bhītaprasannaṃ
nṛpametya
procuḥ॥31॥
śamepsavo
ye
bhuvi
santi
sattvāḥ।
putraṃ
vinecchanti
guṇaṃ
na
kañcit।
tvatputra
eṣo'sti
kulapradīpaḥ।
nṛtyotsavaṃ
tvadya
vidhehi
rājan॥32॥
vihāya
cintāṃ
bhava
śāntacitto
modasva
vaṃśastava
vṛddhibhāgī।
lokasya
netā
tava
putrabhūtaḥ
duḥkhārditānāṃ
bhuvi
eṣa
trātā॥33॥
dīpaprabho'yaṃ
kanakojjvalāṅgaḥ
sulakṣaṇairyaistu
samanvito'sti।
nidhirguṇānāṃ
samaye
sa
gatāṃ
buddharṣibhāvaṃ
paramāṃ
śriyaṃ
vā॥34॥
icchedasau
vai
pṛthivīśriyaṃ
cet
nyāyena
jitvā
pṛthivī
samagrām।
bhūpeṣu
rājeta
yathā
prakāśaḥ
graheṣu
sarveṣu
ravervibhāti॥35॥
mokṣāya
cedvā
vanameva
gacchet।
tattvena
samyak
sa
vijitya
sarvān।
matān
pṛthivyāṃ
bahumānametaḥ
rājeta
śaileṣu
yathā
sumeruḥ॥36॥
yathā
hiraṇyaṃ
śuci
dhātumadhye
merurgirīṇāṃ
sarasāṃ
samudraḥ।
tārāsu
candrastapatāṃ
ca
sūryaḥ
putrastathā
te
dvipadeṣu
varyaḥ॥37॥
tasyākṣiṇī
nirnimiṣe
viśāle
snigdhe
ca
dīpte
vimale
tathaiva।
niṣkampakṛṣṇāyataśuddhapakṣme
draṣṭuṃ
samarthe
khalu
sarvabhāvān॥38॥
kasmānnu
hetoḥ
kathitānbhavadbhiḥ
varānguṇān
dhārayate
kumāraḥ।
prāpurna
pūrve
munayo
nṛpāśca
rājñeti
pṛṣṭā
jagadus
dvijāstam॥39॥
khyātāni
karmāṇi
yaśo
matiśca
pūrva
na
bhūtāni
bhavanti
paścāt।
guṇā
hi
sarvāḥ
prabhavanti
hetoḥ
nidarśanānyatra
ca
no
nibodha॥40॥
yadrājaśāstraṃ
bhṛguraṅgirā
vā
na
cakraturvaśakarāvṛṣī
tau।
tayoḥ
sutau
saumya
sasarjatusta-
tkālena
śukraśca
bṛhaspatiśca॥41॥
sārasvataścāpi
jagāda
naṣṭaṃ
vedaṃ
punaryaṃ
dadṛśurna
pūrve।
vyāsastathainaṃ
bahudhā
cakāra
na
yaṃ
vasiṣṭhaḥ
kṛtavānaśaktiḥ॥42॥
vālmīkirādau
ca
sasarja
padyaṃ
jagrantha
yanna
cyavano
maharṣiḥ।
cikitsitaṃ
yacca
cakāra
nātriḥ
paścāttadātreya
ṛṣirjagāda॥43॥
yacca
dvijatvaṃ
kuśiko
na
lebhe
tadgādhinaḥ
sunūravāpa
rājan।
velāṃ
samudre
sagaraśca
dadhre
nekṣvākavo
yāṃ
prathamaṃ
babandhuḥ॥44॥
ācāryakaṃ
yogavidhau
dvijānā-
maprāptamanyairjanako
jagāma।
khyātāni
karmāṇi
ca
yāni
śaureḥ
śūrādayasteṣvabalā
babhūvuḥ॥45॥
tasmātpramāṇaṃ
na
vayo
na
vaṃśaḥ
kaścitkvacicchraiṣṭhyamupaiti
loke।
rājñāmṛṣīṇāṃ
ca
hi
tāni
tāni
kṛtāni
putrairakṛtāni
pūrvaiḥ॥46॥
evaṃ
nṛpaḥ
pratyayitairdvijaistai-
rāśvāsitaścāpyabhinanditaśca।
śaṅkāmaniṣṭāṃ
vijahau
manastaḥ
praharṣamevādhikamāruroha॥
47॥
prītaśca
tebhyo
dvijasattamebhyaḥ
satkārapūrva
pradadau
dhanāni।
bhūyādayaṃ
bhūmipatiryathokto
yāyājjarāmetya
vanāni
ceti॥48॥
atho
nimittaiśca
tapobalācca
tajjanma
janmāntakarasya
buddhvā।
śākyeśvarasyālayamājagāma
saddharmatarṣādasito
maharṣiḥ॥49॥
taṃ
brahmavidbrahmavidaṃ
jvalantaṃ
brāhmyā
śriyā
caiva
tapaḥśriyā
ca।
rājño
gururgauravasatkriyābhyāṃ
praveśāyāmāsa
narendrasadma॥50॥
sa
pārthivāntaḥpurasaṃnikarṣa
kumārajanmāgataharṣavegaḥ।
viveśa
dhīro
vanasaṃjñayeva
tapaḥprakarṣācca
jarāśrayācca॥51॥
tato
nṛpastaṃ
munimāsanasthaṃ
pādyārdhyapūrvaṃ
pratipūjya
samyak।
nimantrayāmāsa
yathopacāraṃ
purā
vasiṣṭhaṃ
sa
ivāntidevaḥ॥52॥
dhanyo'smyanugrāhyamidaṃ
kulaṃ
me।
yanmāṃ
didṛkṣurbhagavānupetaḥ।
ājñāpyatāṃ
kiṃ
karavāṇi
saumya
śiṣyo'smi
viśrambhitumarhasīti॥53॥
evaṃ
nṛpeṇopanimantritaḥ
sa-
nsarveṇa
bhāvena
muniryathāvat।
sa
vismayotphullaviśāladṛṣṭi-
rgambhīradhīrāṇi
vacāṃsyuvāca॥54॥
mahātmani
tvayyupapannameta-
tpriyātithau
tyāgini
dharmakāme।
sattvānvayajñānavayo'nurūpā
snigdhā
yadevaṃ
mayi
me
matiḥ
syāt॥55॥
etacca
tadyena
nṛparṣayaste।
dharmeṇa
sūkṣmeṇa
dhanānyavāpya।
nityaṃ
tyajanto
vidhivadbabhūvu-
stapobhirāḍhyā
vibhavairdaridrāḥ॥56॥
prayojanaṃ
yattu
mamopayāne
tanme
śṛṇu
prītimupehi
ca
tvam।
divyā
mayādityapathe
śrutā
vā-
gbodhāya
jātastanayastaveti॥57॥
śrutvā
vacastacca
manaśca
yuktvā
jñātvā
nimittaiśca
tato'smyupetaḥ।
didṛkṣayā
śākyakuladhvajasya
śakradhvajasyeva
samucchritasya॥58॥
ityetadevaṃ
vacanaṃ
niśamya
praharṣasaṃbhrāntagatinarendraḥ।
ādāya
dhātryaṅkagataṃ
kumāraṃ
saṃdarśayāmāsa
tapodhanāya॥59॥
cakrāṅkapādaṃ
sa
tato
maharṣi-
rjālāvanaddhāṅgulipāṇipādam।
sorṇabhruvaṃ
vāraṇavastikośaṃ
savismayaṃ
rājasutaṃ
dadarśa॥60॥
dhātryaṅkasaṃviṣṭamavekṣya
cainaṃ
devyaṅkasaṃviṣṭamivāgnisūnum।
babhūva
pakṣmāntavicañcitāśru-
rniśvasya
caiva
tridivonmukho'bhūt॥61॥
dṛṣṭvāsitaṃ
tvaśrupariplutākṣaṃ।
snehāttanūjasya
nṛpaścakampe।
sagadgadaṃ
bāṣpakaṣāyakaṇṭhaḥ
papraccha
sa
prāñjalirānatāṅgaḥ॥62॥
alpāntaraṃ
yasya
vapuḥ
surebhyo
bavhadbhutaṃ
yasya
ca
janma
dīptam।
yasyottamaṃ
bhāvinamāttha
cārtha
taṃ
prekṣya
kasmāttava
dhīra
bāṣpaḥ॥63॥
api
sthirāyurbhagavan
kumāraḥ
kaccinna
śokāya
mama
prasūtaḥ।
labdhaḥ
kathaṃcitsalilāñjalirme
na
khalvimaṃ
pātumupaiti
kālaḥ॥64॥
apyakṣayaṃ
me
yaśaso
nidhānaṃ
kacciddhruvo
me
kulahastasāraḥ।
api
prayāsyāmi
sukhaṃ
paratra
supto'pi
putre'nimiṣaikacakṣuḥ॥65॥
kaccinna
me
jātamaphullameva
kulapravālaṃ
pariśoṣabhāgi।
kṣipraṃ
vibho
brūhi
na
me'sti
śāntiḥ
snehaṃ
sute
vetsi
hi
bāndhavānām॥66॥
ityāgatāvegamaniṣṭabuddhyā
buddhvā
narendraṃ
sa
munirbabhāṣe।
mā
bhūnmatiste
nṛpa
kācidanyā
niḥsaṃśayaṃ
tadyadavocamasmi॥67॥
nāsyānyathātvaṃ
prati
vikriyā
me
svāṃ
vañcanāṃ
tu
prati
viklavo'smi।
kālo
hi
me
yātumayaṃ
ca
jāto
jātikṣayasyāsulabhasya
boddhā॥68॥
vihāya
rājyaṃ
viṣayeṣvanāstha-
stīvraiḥ
prayatnairadhigamya
tattvam।
jagatyayaṃ
mohatamo
nihantuṃ
jvaliṣyati
jñānamayo
hi
sūryaḥ॥69॥
duḥkhārṇavādvyādhivikīrṇaphenā-
jjarātaraṅgānmaraṇogravegāt।
uttārayiṣyatyayamuhyamāna-
mārta
jagajjñānamahāplavena॥70॥
prajñāmbuvegāṃ
sthiraśīlavaprāṃ
samādhiśītāṃ
vratacakravākām।
asyottamāṃ
dharmanadī
pravṛtāṃ।
tṛṣṇārditaḥ
pāsyati
jīvalokaḥ॥71॥
duḥkhārditebhyo
viṣayāvṛtebhyaḥ
saṃsārakāntārapathasthitebhyaḥ।
ākhyāsyati
hyeṣa
vimokṣamārga
mārgapranaṣṭebhya
ivādhvagebhyaḥ॥72॥
vidahyamānāya
janāya
loke
rāgāgnināyaṃ
viṣayendhanena।
pralhādamādhāsyati
dharmavṛṣṭyā
vṛṣṭyā
mahāmegha
ivātapānte॥73॥
tṛṣṇārgalaṃ
mohatamaḥkapāṭaṃ
dvāraṃ
prajānāmapayānahetoḥ।
vipāṭayiṣyatyayamuttamena
saddharmatāḍena
durāsadena॥74॥
svairmohapāśaiḥ
pariveṣṭitasya
duḥkhābhibhūtasya
nirāśrayasya।
lokasya
saṃbudhya
ca
dharmarājaḥ
kariṣyate
bandhanamokṣameṣaḥ॥75॥
tanmā
kṛthāḥ
śokamimaṃ
prati
tva-
masminsa
śocyo'sti
manuṣyaloke।
mohena
vā
kāmasukhairmadādvā
yo
naiṣṭhikaṃ
śroṣyati
nāsya
dharmam॥76॥
bhraṣṭasya
tasmācca
guṇādato
me
dhyānāni
labdhvāpyakṛtārthataiva।
dharmasya
tasyāśravaṇādahaṃ
hi
manye
vipattiṃ
tridive'pi
vāsam॥77॥
iti
śrutārthaḥ
sasuhṛtsadāra-
styaktvā
viṣādaṃ
mumude
narendraḥ।
evaṃvidho'yaṃ
tanayo
mameti
mene
sa
hi
svāmapi
sāravattām॥78॥
ārṣeṇa
mārgeṇa
tu
yāsyatīti
cintāvidheyaṃ
hṛdayaṃ
cakāra।
na
khalvasau
na
priyadharmapakṣaḥ।
saṃtānanāśāttu
bhayaṃ
dadarśa॥79॥
atha
munirasito
nivedya
tattvaṃ
sutaniyataṃ
sutaviklavāya
rājñe।
sabahumatumudīkṣyamāṇarūpaḥ
pavanapathena
yathāgataṃ
jagāma॥80॥
kṛtamitiranujāsutaṃ
ca
dṛṣṭvā
munivacanaśravaṇe
ca
tanmatau
ca।
bahuvidhamanukampayā
sa
sādhuḥ
priyasutavadviniyojayāṃcakāra॥81॥
narapatirapi
putrajanmatuṣṭo
viṣayagatāni
vimucya
bandhanāni।
kulasadṛśamacīrakaradyathāva-
tpriyatanayastanayasya
jātakarma॥82॥
daśasu
pariṇateṣvahaḥsu
caiva
prayatamanāḥ
parayā
mudā
parītaḥ।
akuruta
japahomamaṅgalādyāḥ
paramabhavāya
sutasya
devatejyāḥ॥83॥
api
ca
śatasahasrapūrṇasaṃkhyāḥ
sthirabalavattanayāḥ
sahemaśṛṅgīḥ।
anupagatajarāḥ
payasvinīrgāḥ
svayamadadātsutavṛddhaye
dvijebhyaḥ॥84॥
bahuvidhaviṣayāstato
yatātmā
svahṛdayatoṣakarīḥ
kriyā
vidhāya।
guṇavati
niyate
śive
muhūrte
matimakaronmuditaḥ
purapraveśe॥85॥
dviradaradamayīmatho
mahārhā
sitasitapuṣpabhṛtāṃ
maṇipradīpām।
abhajata
śivikāṃ
śivāya
devī
tanayavatī
praṇipatya
devatābhyaḥ॥86॥
puramatha
purataḥ
praveśya
patnīṃ
sthavirajanānugatāmapatyanāthām।
nṛpatirapi
jagāma
paurasaṃghai-
rdivamamarairmaghavānivārcyamānaḥ॥87॥
bhavanamatha
vigāhya
śākyarājo
bhava
iva
ṣaṇmukhajanmanā
pratītaḥ।
idamidamiti
harṣapūrṇavaktro
bahuvidhapuṣṭiyaśaskaraṃ
vyadhatta॥88॥
iti
narapatiputrajanmavṛddhyā
sajanapadaṃ
kapilāvhayaṃ
puraṃ
tat।
dhanadapuramivāpsaro'vakīrṇa
muditamabhūnnalakūbaraprasūtau॥89॥
iti
buddhacarite
mahākāvye
bhagavatprasūtirnāma
prathamaḥ
sargaḥ॥1॥